Profesor Honorowy Uniwersytetu Śląskiego, Członek Honorowy Polskiego Towarzystwa Biochemicznego Prof. zw. dr. hab. Jerzy Chmielowski odszedł w dniu 28 maja br., w wieku 91 lat. Środowisko naukowe, zwłaszcza biochemiczne poniosło niepowetowaną stratę; zabrakło kreatywnego, pełnego inwencji, oryginalnego, etycznego badacza w zakresie biochemii drobnoustrojów i biotechnologii środowiska.
Prof. Jerzy Chmielowski urodził się w Bóbrce koło Lwowa. Studia chemiczne rozpoczął w Politechnice Lwowskiej w roku 1944. W czasie okupacji, w latach 1942-1944 pracował jako asystent techniczny w bakteriologicznym Instytucie Badawczym Prof. Rudolfa Weigla we Lwowie. Wiele lat później, wspólne z profesorami ukraińskimi działał na rzecz upamiętnienia prac Prof. Rudolfa Weigla, twórcy szczepionki przeciw tyfusowi plamistemu. Przerwane studia chemiczne kontynuował w Politechnice Śląskiej, gdzie podjął działalność naukową, osiągając stopień doktora i doktora habilitowanego. W latach 1948-49 odbył studia uzupełniające z zakresu analizy polarograficznej w Laboratotorium Polarograficznym Zakładu Chemii Fizycznej kierowanym przez prof. Jaroslava Heyrovsky'ego w Uniwersytecie Karola w Pradze. W roku 1969 został powołany na organizatora Zakładu (później przekształcony w Katedrę) w tworzonym od podstaw Wydziale Biologii i Ochrony Środowiska Uniwersytetu Śląskiego. Kierował Zakładem Biochemii UŚ przez 25 lat. Tytuły naukowe profesora nadzwyczajnego i zwyczajnego uzyskał w latach 1975 i 1988.
Prof. Jerzy Chmielowski był doskonałym, sprawnym organizatorem; pełnił w Uczelni odpowiedzialne funkcje kierownicze. W latach 1971–1973 był dyrektorem Instytutu Biologii na Wydziale Biologii i Ochrony Środowiska, dwa lata później kierował Instytutem Biochemii i Mikrobiologii, przez kolejne trzy lata (1975–1978) był dyrektorem Instytutu Biologii Molekularnej, a w okresie 1979–1981 kierował Instytutem Ekologii Rejonów Wielkoprzemysłowych.
Działalność naukowa Prof. Chmielowskiego dotyczyła biochemicznych podstaw biologii i biotechnologii środowiska. Problematyka ta stanowiła podłoże programu naukowego jednostki, którą kierował. Badania prowadzone przez Profesora i Jego zespół dotyczyły głównie biochemii drobnoustrojów, i umożliwiły określenie procesu rozkładu fenoli, cyjanków oraz innych ksenobiotyków stwarzając podstawę do zaprojektowania i eksploatacji biologicznych oczyszczalni w Zakładach Koksowniczych w Zdzieszowicach, Zakładach Chemicznych w Oświęcimie oraz w kilku hutach surowcowych. Zainteresowania Profesora w późniejszym okresie przekształciły się w badania wyjaśniające mechanizmy akumulacji metali ciężkich, w tym nuklidów oraz metaloidów (selen, german) w drobnoustrojach. Dały one podstawę do opracowania, zaakceptowanego w literaturze, modelu niespecyficznego transportu metali do komórek bakteryjnych. Badania dotyczące powszechności modelu w świecie mikroorganizmów były kontynuowane przez prof. Chmielowskiego podczas stażu, jako profesora wizytującego na uniwersytecie w Berkeley, w pracowni prof. Nielands’a. Od roku 1979 pozostawał w stałym kontakcie z Zakładem Biochemii Uniwersytetu w Stirling.
Rezultaty ponad 50-letniej aktywnej pracy naukowej Profesora zawierają się w paru setkach prac doświadczalnych, artykułach publikowanych w czasopismach o zasięgu światowym, raportach dla przemysłu. Prace te uwidaczniają szerokie zainteresowania Profesora w podejmowaniu problemów o dużym znaczeniu dla gospodarki narodowej. W sposób charakterystyczny dla wielkich osobowości świata nauki znakomicie łączył funkcje badacza i nauczyciela – wychowawcy. Jako pedagog młodzieży wypromował wiele dziesiątków magistrów, doktorów, kilku doktorów habilitowanych; szereg z nich jest obecnie dojrzałymi naukowcami z tytułem profesora; dla nich pozostanie wzorem i Mistrzem.
Prof. Chmielowski należał do krajowych i zagranicznych towarzystw naukowych. Jego działalność w Polskim Towarzystwie Biochemicznym sięga okresu wyodrębniania się biochemików z Polskiego Towarzystwa fizjologicznego. Należał do członków założycieli Śląskiego Oddziału PTBioch, którym kierował dwukrotnie. Działał bardzo aktywnie w Zarządzie Głównym PTBioch. Współorganizował krajowy IX i XXXII zjazd członków Towarzystwa, w bardzo trudnym dla kraju ekonomicznym czasie sam organizował XXII zjazd w Katowicach. Zawsze podczas naukowych zjazdów na Śląsku w programie obrad były wpisane sympozja przygotowane przez Profesora i z Jego aktywnym udziałem: Problemy biochemiczne biologii i medycyny środowiskowej oraz Biotechnologia. Za zasługi dla polskiej biochemii i dla Polskiego Towarzystwa Biochemicznego prof. Jerzemu Chmielowskiemu w roku 1998 została nadana godność Członka Honorowego PTBioch. Jest to wyraz najwyższego uznania naszego stowarzyszenia dla pracy twórczej i organizacyjnej członka PTBioch.
Odszedł wybitny uczony, specjalista w zakresie biochemii drobnoustrojów i biotechnologii środowiska, autor licznych dzieł naukowych, uhonorowany za działalność i dokonania naukowo-dydaktyczne odznaczeniami państwowymi i nagrodami. Jako kombatant II Armii Ludowego Wojska Polskiego otrzymał Medal za "Udział w walkach o Berlin" (1973), Medal Zwycięstwa i Wolności 1945 (1975) oraz Odznakę Grunwaldzką (1975).
Nie ma Go już z nami, ale był z tą swoją mądrością, przenikliwym umysłem, porywający inicjatywami! I ta wartość dla wielu z nas jest wartością najwyższą. Pozostaje w naszej pamięci Człowiek mądry, o wielkim i szlachetnym sercu, znakomity Przyjaciel.
Słowa najwyższego współczucia Zarząd Główny i społeczność biochemiczna skupiona w Polskim Towarzystwie Biochemicznym kierują do Najbliższych Nieobecnego, do Władz Uniwersytetu Śląskiego, do Jego Współpracowników i Uczniów.
Cześć Jego pamięci!
