WYKŁAD REFERENTA PROGRAMU „NOWE HORYZONTY PRZYRODNICZE”, PROF. DR HAB. JERZEGO ŻOŁĄDZIA W ODDZIALE POZNAŃSKIM
Z przyjemnością informujemy, że 25 kwietnia na zebraniu członków Oddziału Poznańskiego Polskiego Towarzystwa Biochemicznego na Wydziale Biologii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu w ramach inicjatywy seminaryjnej „Nowe Horyzonty Przyrodnicze” Zarządu Głównego Towarzystwa został wygłoszony wykład przez prof. dr hab. Jerzego Żołądzia, kierownika Zakładu Fizjologii Mięśni, Katedry Fizjologii i Biochemii, Wydziału Rehabilitacji Ruchowej Akademii Wychowania Fizycznego im. Bronisława Czecha w Krakowie.
Na wykładzie obecnych było ponad stu pracowników i studentów poznańskich uczelni, w tym między innymi Wydziału Biologii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu oraz poznańskiej Akademii Wychowania Fizycznego. Wystąpienie Prelegenta otworzyła Przewodnicząca Oddziału, prof. dr hab. Wiesława Jarmuszkiewicz, która przedstawiła słuchaczom sylwetkę naukową i osiągnięcia prof. Jerzego Żołądzia. Prelegent jest autorem ponad 100 artykułów naukowych i doniesień konferencyjnych oraz autorem / współautorem 8 podręczników dla studentów. Prof. dr hab. Jerzy Żołądź specjalizuje się w problematyce fizjologii i biochemii wysiłku fizycznego, w szczególności fizjologii i energetyki mięśni szkieletowych człowieka. Wśród licznych prac prof. Jerzego Żołądzia na szczególną uwagę zasługuje seria publikacji dotyczących mechanizmów odpowiedzialnych za kinetykę konsumpcji tlenu w mięśniach szkieletowych, stabilności metabolicznej mięśni oraz wpływu aktywności fizycznej na poziom czynnika troficznego pochodzenia mózgowego (BDNF) w osoczu i w surowicy krwi. Od 1996 r. jest członkiem londyńskiego „The Physiological Society”. W wymienionych zagadnieniach jest On badaczem o międzynarodowej reputacji. Należy również podkreślić, że badania prof. Jerzego Żołądzia zaowocowały również szeregiem bardzo ważnych i cennych zastosowań w praktyce sportowej, np. opracowaniem nowej metody treningu mięśni szkieletowych dla narodowej drużyny skoczków narciarskich jak i oryginalnej próby wysiłkowej dla biegaczy (test biegowy) do oceny wydolności fizycznej człowieka w warunkach terenowych. Prelegent jest członkiem Komisji Fizjologii Mięśni Komitetu Nauk Fizjologicznych Polskiej Akademii Nauk (od 2003 r.); ponadto był również członkiem Komisji Medycznej Polskiego Komitetu Olimpijskiego podczas zimowych igrzysk olimpijskich w Salt Lake City w 2002 r. Należy również podkreślić owocną współpracę Prelegenta z pracownikami Zakładu Bioenergetyki Instytutu Biologii Molekularnej i Biotechnologii na Wydziale Biologii UAM.
Tematyka wystąpienia dotyczyła stabilności metabolicznej mięśni szkieletowych człowieka w wysiłku fizycznym oraz zjawiska tzw. powysiłkowego nadstrzału fosfokreatyny. Doskonale przygotowany, o bardzo dużych walorach dydaktycznych wykład prof. Żołądzia ilustrowany był jasnymi, poglądowymi schematami oraz ubarwiony licznymi frapującymi dygresjami dotyczącymi m.in. historii fizjologii i chemii oddychania (z uwzględnieniem licznych aspektów polskich). Na początku swojego wystąpienia, prof. Żołądź przypomniał główne nośniki wysokoenergetyczne w komórkach mięśniowych, oraz mechanizmy produkcji ATP. Wyjaśnił przy tym fizjologiczne i biochemiczne podłoże zmęczenia wysiłkowego. Przedstawił związek pomiędzy czasem trwania maksymalnego wysiłku, a poziomem generowanej mocy oraz zależności biochemiczne pomiędzy różnymi aspektami metabolizmu tlenowego i beztlenowego mięśni szkieletowych w kontekście badań własnych i perspektywy historycznej. Badania prof. Żołądzia oraz Jego zespołu doprowadziły do opracowania koncepcji „change point in VO2” tj. wielkości mocy generowanej przez mięśnie szkieletowe, po przekroczeniu której dochodzi do „nadkonsumpcji tlenu” oraz spadku ich sprawności mechanicznej. Następnie Prelegent przedyskutował wyczerpująco związek pomiędzy koncepcją „change point in VO2” i stabilnością metaboliczną mięśni w trakcie wysiłku fizycznego. Porównał przy tym zmiany w puli nukleotydów (ADP, ATP), fosfokreatyny oraz fosforanu nieorganicznego w mięśniach podczas umiarkowanego i intensywnego wysiłku fizycznego. Prelegent omówił również wyniki symulacji zmian stężeń metabolitów w pracujących mięśniach, badanych eksperymentalnie jak i przy użyciu modelu fosforylacji oksydacyjnej (model wg. Korzeniewski i Żołądź 2001 z dalszymi modyfikacjami). Prelegent przedstawił również przebieg adaptacji mięśni szkieletowych do treningu fizycznego oraz podkreślił przy tym, że osiągniecie granic możliwości adaptacyjnych mięśni szkieletowych człowieka wymaga około 15 000 - 20 000 godzin treningu. W kontekście bardzo ciekawych wyników osiągniętych przez prof. Żołądzia oraz aktualnej mody na bieganie (w tym biegi maratońskie), konieczne staje się podkreślenie niezbędności wykonania odpowiednich badań przez nieprofesjonalnych biegaczy, w tym odpowiednich prób wysiłkowych, w celu zbadania możliwości adaptacyjnych własnego organizmu. Analizy te chroniłyby gorliwych (aczkolwiek nie zawsze odpowiedzialnych) adeptów sportu przed niejednokrotnie tragicznymi konsekwencjami podjęcia olbrzymiego wysiłku fizycznego przez organizm nie w pełni zaadaptowany do takich warunków.
Po zakończeniu wystąpienia, wywiązała się żywiołowa dyskusja, dotycząca problematyki przedstawionej w wystąpieniu prof. Żołądzia. W końcowej części spotkania Prelegent zaprezentował pierwsze wydanie monografii zatytułowanej „Muscle and Exercise Physiology”. Opracowanie to przygotowane przez międzynarodowy zespół 60 ekspertów pod redakcją prof. Jerzy A. Żołądzia ma charakter przeglądowym, opublikowane w 2019 r. przez wydawnictwo Elsevier, Academic Press, New York Inc., przedstawia aktualny stan wiedzy na temat fizjologii mięśni i fizjologii wysiłku fizycznego. Zawiera ono wyczerpującą charakterystykę morfologii, energetyki mięśni szkieletowych, czynników warunkujących wydolność fizyczna człowieka, przyczyn zmęczenia oraz adaptacji mięśni szkieletowych i serca do treningu fizycznego. Publikacja ta kierowana jest dla specjalistów, jak i dla osób studiujących wymienione zagadnienia badawcze.
Opracowanie i zdjęcia: dr hab. Michał Rurek (sekretarz Oddziału Poznańskiego PTBioch)
